HOME

een terug

BRON Trouw 2017-11-04

Aardbeien zes keer giftiger dan ander fruit

door ‘cocktaileffect’

(Marco Visser)

Van alle Nederlandse groenten en fruit zijn de meeste bestrijdingsmiddelen te vinden op aardbeien. Opgeteld zorgen die voor een ongezonde cocktail. Goed afspoelen helpt niet.

Aardbeien in supermarkten bevatten zes keer zoveel schadelijke stoffen als ander fruit. Uit steekproeven naar diverse soorten groenten en fruit die vorig jaar zijn genomen door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) blijkt dat elke aardbei is bespoten met gemiddeld zeven tot acht schadelijke stoffen. Een partij aardbeien bevatte zelfs zeventien verschillende stoffen, zo blijkt uit een analyse van de NVWA-cijfers door Trouw. De toezichthouder greep niet in omdat de regels niet werden overschreden. Dat laat volgens deskundigen precies zien dat de regels niet kloppen en de consument niet is beschermd tegen inname van te veel schadelijke stoffen.

“De NVWA werkt met een totaal achterhaalde aanpak”, zegt Hans Muilerman van de onderzoeksgroep Pesticide Action Network Europe (PAN Europe). “Daar is al dertig jaar wetenschappelijke consensus over. Je moet kijken naar het totaal van de schadelijke stoffen, naar de combinatie-effecten en niet naar de giftigheid per afzonderlijke stof. Er zijn stoffen die geen effect hebben op zichzelf, maar wel in combinatie met andere stoffen.”

Als de NVWA vasthoudt aan de normen per bestrijdingsmiddel zijn consumenten niet beschermd, zegt Muilerman. Dat beaamt Lucas Reijnders, biochemicus en emeritus hoogleraar milieukunde aan de Universiteit van Amsterdam. Ook hij vindt dat toezichthouders moeten kijken naar de ‘cocktaileffecten’ omdat de huidige werkwijze niets zegt over gevaren voor de volksgezondheid.

Opteleffect

Behalve de combinatie-effecten noemt Reijnders het opteleffect. “Er zijn bestrijdingsmiddelen met eenzelfde effect op een bepaald enzym. Die zul je bij elkaar moeten optellen.” Onderzoekers werken aan zo’n systeem, zegt Muilerman. “Een waarbij alle bestrijdingsmiddelen die schadelijk zijn voor de lever bij elkaar worden opgeteld.” En dan ben je er nog niet, zegt Muilerman. Aardbeien zijn niet het enige gewas met bestrijdingsmiddelen. Het zit op allerlei groenten en fruit. “Je moet kijken naar wat je de rest van de dag binnenkrijgt.”

De Gezondheidsraad, een adviesorgaan voor de regering, schreef in 2004 al dat ‘gelijktijdige blootstelling vanuit verschillende bronnen (voeding, water, toepassingen in en rond het huis) systematisch aandacht moet krijgen in de risicobeoordeling van bestrijdingsmiddelen’. “Als je zo gaat meten”, zegt Muilerman, “zal dat veel veranderen in de manier waarop we omgaan met bestrijdingsmiddelen.”

Deze nieuwe inzichten worden niet overgenomen door toezichthouders als de NVWA. “Bij het vaststellen van normen worden ze genegeerd,” zegt Reijnders. De NVWA laat weten zich aan de regels te houden van de Europese toezichthouder EFSA. Binnen deze organisatie zijn deskundigen ook bekend met de ‘cocktaileffecten’, maar het leidt niet tot aanpassing van regelgeving. Muilerman spreekt van ‘traineren’. “In 2005 is de Europese regelgeving veranderd en moeten toezichthouders kijken naar de combinatie-effecten. Maar in een klein bijzinnetje staat: ‘zodra EFSA daar een methode voor heeft ontwikkeld’. We zijn nu twaalf jaar verder en de methode is nog steeds niet klaar. Een schande is het.”

Soepele limieten

Lobbyisme vanuit de landbouwsector speelt daarin een rol, zeggen Muilerman en Reijnders. “Daarbij is het hele systeem van normen gebaseerd op wat de industrie zelf aanlevert.” In Nederland was er volgens Reijnders bij de voorloper van de NVWA de bereidheid om te kijken naar optelfeffecten. “Nu is dat een Europese zaak en moeten we opnieuw beginnen.”

Er is nog iets met de limieten voor schadelijke stoffen, merkt consumentenorganisatie Foodwatch op. Zij worden wel erg soepel gehanteerd. Om de maximale dosis te bepalen werkt de NVWA onder meer met de mrl, de maximale residu limiet. Nu mag deze norm met 50 procent worden overschreden vanwege ‘meetonzekerheden’, zo schrijft de Europese voedselwaakhond EFSA. In de praktijk betekent dit dat de NVWA pas ingrijpt als het gehalte hoger is dan twee keer de mrl, schrijft de toezichthouder in een reactie op vragen. Voor Foodwatch een onnavolgbare manier van rekenen omdat er nu fruit in de schappen ligt dat tweemaal zoveel gif bevat als de wettelijke limiet. Goed afspoelen heeft geen zin omdat de schadelijke stoffen in het fruit zijn opgenomen.

Wat zit er allemaal op aardbeien?

Aardbeien bevatten meer bestrijdingsmiddelen dan ander fruit dat de NVWA vorig jaar onderzocht. Vier vragen over de gevaren van de gevonden pesticiden.

Wat zit er allemaal op aardbeien?

De NVWA heeft 39 monsters genomen van Nederlandse aardbeien. Een monster is niet een aardbei, maar een gehele partij. Gemiddeld troffen onderzoekers 7,5 verschillende middelen per monster aan. Eenmaal bevatte een monster zeventien residuen.

Dat zijn hoge aantallen vergeleken bij andere fruitsoorten. Zonder de aardbeien vond de NVWA gemiddeld 1,3 restanten van bestrijdingsmiddelen aan in fruit.

De gevonden restanten op de aardbeien behoren onder meer tot de carcinogene stoffen van het type 2. Dat zijn stoffen die ervan worden verdacht dat zij bij proefdieren kanker veroorzaken. De doses op de aardbeien per kankerverwekkende stof zijn zo laag dat het volgens de NVWA en de Europese toezichthouder EFSA geen kwaad kan.

Ook hormoonverstorende stoffen zijn aangetroffen. Wetenschappers brengen deze stoffen in verband met kanker en andere ernstige gezondheidsproblemen, waaronder gedragsstoornissen en onvruchtbaarheid. Hormoonverstorende stoffen zitten zowel in pesticiden als in tandpasta, crèmes en speelgoed.

De Europese lidstaten waren afgelopen zomer akkoord met een voorstel van de Europese Commissie over nieuwe criteria. Maar het Europees parlement vindt dat de criteria Europese consumenten en het milieu onvoldoende beschermen en stuurde de commissie terug naar de tekentafel.

De NVWA nam ook 29 monsters van Egyptische aardbeien. Dit fruit ligt niet zozeer in bakjes in supermarkten, maar worden verwerkt, in jam bijvoorbeeld. Gemiddeld bevatte de monsters 2,5 verschillende bestrijdingsmiddelen.

Er waren overschrijdingen van de limieten, waarom kwam het fruit toch terecht in de winkels?

Van de Nederlandse aardbeien overschreden drie leveringen de normen, bij de Egyptische aardbeien gaat het om negen partijen. De NVWA treedt alleen op als er de maximale residu limiet met meer dan 50 procent wordt overschreden. Als de limiet bijvoorbeeld 0,05 milligram per kilo is, komt de NVWA pas in actie als zij 0,1 mg/kg meet. Immers: 0,05 is de helft van 0,1. Tegelijkertijd is die 0,1 ook tweemaal zoveel als de 0,05 waardoor de toezichthouder in de praktijk pas optreedt als er twee keer zoveel bestrijdingsmiddelen worden aangetroffen dan wettelijk is toegestaan.

Drie partijen aardbeien uit Egypte overschreden de normen inclusief de meetonzekerheden en werden teruggestuurd.

Zijn de middelen gevaarlijk?

Daarover verschillen de meningen. De NVWA zegt dat er geen gevaar is en baseert zich daarbij op de regels van de Europese toezichthouder EFSA. Maar die regels kloppen niet, zeggen diverse toxicologen. Bij toelating van bestrijdingsmiddelen wordt geen rekening gehouden met combinatie-effecten. Stoffen kunnen elkaars giftigheid versterken. Daarnaast zouden de gevonden restanten van stoffen eigenlijk gebundeld moeten worden in categorieën. Een categorie ‘schadelijk voor de lever’ bijvoorbeeld. De aangetroffen restanten binnen zo’n categorie zouden onderzoekers bij elkaar moeten optellen, vinden critici van de EFSA.

Om de schadelijke effecten van pesticiden op het lichaam te minimaliseren, werken toezichthouders met milligrammen per kilo lichaamsgewicht. Zo wordt rekening gehouden met de verschillen tussen volwassenen, kinderen en baby’s. Nu stelde de Gezondheidsraad in 2004 al dat (ongeboren) baby’s en kinderen anders reageren op pesticiden. Voor sommige stoffen zijn ze ongevoeliger dan volwassenen, maar andere lijken juist meer kwaad te kunnen. Dat is niet direct zichtbaar. De gevolgen voor het zenuwstelsel en immuunsysteem komen pas veel later naar voren. Volgens de Gezondheidsraad is het ‘onduidelijk of de huidige berekende veilige innameniveaus altijd voldoende bescherming biedt aan het (ongeboren) kind’. De raad heeft geen aanwijzingen dat er iets mis is, maar pleit wel voor meer onderzoek.

Gevaarlijk zijn ook de neonicotinoïden. Niet zozeer voor de mens, wel voor bijen. Al jaren wordt gesproken over een verbod, maar zover is het nog niet.

Waarom gebruiken Nederlandse telers zoveel bestrijdingsmiddelen?

De middelen zijn nodig om gewassen te beschermen omdat plagen van insecten en schimmels steeds resistenter worden. Daarnaast zijn aardbeien een veredeld gewas. Ze zijn gekweekt op kleur, smaak, stevigheid en houdbaarheid. Dat kan de natuurlijke weerstand van een aardbei verzwakken waardoor telers meer moeten doen om schimmels en insecten te weren. Vandaar veel bestrijdingsmiddelen.

https://beta.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/wat-zit-er-allemaal-op-aardbeien~b23d3870/

ni/nf

 / 2010-2019  / DIVERSE 2017-11-04