HOME

een terug

De Volkskrant 1970-11-28

Economen en het milieu

AMSTERDAM, 28 november

Een van de eerste dingen, die in leerboekjes over economie worden uitgelegd, is het verschil tussen economische goederen en vrije goederen. Tot voor kort werd dat verschil duidelijk gemaakt aan de hand van diamant en lucht. Diamant is een economisch goed; het is schaars en wie het hebben wil moet betalen. Lucht was in dit voorbeeld een vrij goed, omdat het overvloedig aanwezig was, omdat iedereen het kosteloos en zonder moeite kon krijgen.

De voortgaande vervuiling van het milieu, heeft dit voorbeeld uit het economie-onderwijs onbruikbaar gemaakt. Zuivere lucht is schaars geworden, zoals ook veel andere stukken van de natuur, die vroeger ruimschoots aanwezi waren.

Voor economen betekent de groeiende zorg over het leefmilieu uiteraargd heel wat meer, dan het veranderen van leerboekjes. De economie en de economen worden vaak beschouwd als de drijvende krachten achter het ongebreideld winststreven en de roekeloze aantasting van de natuur. De profeten van het dagelijks brood, zijn zo omstreden figuren geworden.

Helemaal terecht is dat niet. Achter dit verwijt lijkt de stelling te schuilen, dat economie gelijk zou zijn aan produktie. Gezien het gedrag van menig econoom is dat misschien een logische conclusie, voor de wetenschap zelf is zij principieel onjuist. Economie bestudeert de mogelijlkheden om schaarste te overwinnen, en de keuize uit schaarse goederen die gemaakt moet worden om de behoeften zo goed mogelijk te bevredigen.

Een groeiend aantal economen houdt zich gelukkig bezig met de gigantische milieu-problemen. Zij brengen eenvoudig in herinnering, dat de economie de mens heeft te dienen en dat produktie daarbij middel is en geen doel. Een weinig revolutionaire stelling, die echter vaak vergeten is en die zelfs nu nog niet overal geaccepteerd blijkt te zijn, met name niet bij de milieuvervuilers die nog gewoon doorgaan.

De keuze tussen materiële groei en leefbaarheid is uitermate moeilijk te maken. De overheid heeft daarbij een belangrijke taak. Haar invloed is echter veel te beperkt. In een kapitalistisch stelsel wordt de keuze voornamelijk gemaakt op de markt; de prijzen zijn er het communicatiemiddel tussen consumenten en producenten, die aan de hand van de markt-gegavens de produktie inrichten.

Dat hele stelsel werkt niet goed. Vrije beslissingen van individuen laten meestal belangen van anderen buiten beschouwing. En wat de prijzen betreft: die geven geen beeld meer van de wérkelijke offers die gebracht worden om een produkt te maken en te gebruiken. De prijs drukt wel de kosten uit die de fabrikant maakt, maar niet de schade aan het milieu. De consument krijgt de produkten daardoor te goedkoop, een juiste keuze tussen voor en tegen van bepaalde produkties is niet meer te maken. Het kompas waarop de economie draait, wordt onzuiver.

Dat het marktmechanisme allesbehalve automatisch tot een harmonische samenleving leidt staat al lang vast. Als de prijzen dan ook nog niet weergeven welke „prijs" werkelijk betaald wordt voor de economische groei, groeien de zaken scheef. Dat is elke dag waar te nemen.

Drs R. Hueting, econoom van het Centraal Bureau voor Statistiek, met als — nieuwe — taak het in cijfers uitdrukken van de milieu-verslechtering en het corrigeren van het begrip economische groei, heeft in korte tijd bekendheid verworven door zijn denkbeelden over economie en milieu-aantasting. Zijn redes en artikelen zijn nu bijeengebracht in het zeer leesbare boek: „Wat is de natuur ons waard?".

Hueting gaat uit van de welvaartsparadox: economische groei (de stijging van de produktie van goederen en diensten) wordt gelijkgesteld aan grotere welvaart. Maar de keerzijde van die vooruitgang is: vuil water, vuile lucht, verkeersoverlast, lawaai, gebrek aan speel- en recreatieruimte, onherbergzamer steden en (soms onherstelbare) schade aan de natuur. „Nu moet je tot de droeve slotsom komen, dat de beste dingen van het leven schaars geworden zijn," constateert de CBS-econoom somber.

Deze nieuwe schaarste hoort per definitie onderwerp te zijn van economische analyse. Hueting is daar bij het CBS mee bezig. Hij wil de schade aan het milieu in geld proberen uit te drukken, en die schade dan in mindering te brengen op het nationaal inkomen zoals dat nu berekend wordt. Tegen de GROTE GETALLEN van de zogeheten economische belangen, kunnen milieubeschermers niet op met vlindernetjes. Het is een hard spel, waarin de cijfers van Hueting een grote rol kunnen gaan spelen.

Niet alleen nationale rekeningen behoren uit te drukken welke milieu-schade is aangericht om groei te bereiken. Ook bedrijfscalculaties dienen uit te gaan van bedrijfskosten én maatschappelijke kosten. Een voorbeeld:

Afschaffen van statiegeld, of het gebruiken van plastic bekertjes, is voor de ondernemingen een besparing. De maatschappelijke kosten die men niet meerekent (de afvalberg) zijn echter zo groot, dat bij een goede doorberekening ervan, verhoging van het statiegeld waarschijnlijker zou zijn, dan afschaffing ervan.

Volgens Hueting is het evenzeer twijfelachtig, of de kostenbesparing voor de oliemaatschappijen, die voortvloeit uit het gebruik van mammoettankers, opweegt tegen maatschappelijke kosten van het verbouwen van havens, uitdiepen van geulen in zee, verbreden en verdiepen van waterwegen, tegengaan van verzilting, groter risico van olievervuiling op stranden, verlies aan plankton enzovoorts.

Hueting geeft talrijke voorbeelden die duidelijk maken, dat de belangen van leefmilieu en biosfeer op dezelfde noemer gebracht moeten worden als de financieel-economische eisen. In zijn boek geeft hij ook schetsmatig aan, hoe moeilijk het is de waarde van de nieuwe schaarste te taxeren. Terecht probeert hij evenwel wegen aan te geven om opoffering van bomen, duinen, stilte, zuiver water, lucht en speelmogelijkheden voor het kind, door te berekenen in de prijzen. Een uitdaging voor economen, die kritisch zijn en verder kijken dan misschien de neus van hun broodheer lang is.

Het onvolledig doorberekenen van kosten is kortgeleden theoretisch bekeken door het AR-Kamerlid Goudzwaard in zijn proefschrift „Ongeprijsde schaarste". Het boek van Hueting geeft in populaire vorm een soortgelijke visie. En ook politiek werkt de kritiek door. De Wiardi Beekman Stichting zegt in een pas verschenen rapport, dat de huidige groeicijfers als rekenkundige schijn ontmaskerd moeten worden.

De WBS wil betere berekening van prijzen, overheidsmaatregelen voor herstel van milieu-schade, druk op individuele beslissingen, bijvoorbeeld door pressie-groepen, en inperking van de individuele beslissingsvrijheid. „Dat de persoonlijke vrijheid in een steeds dichter op elkaar gepakte samenleving afneemt is onvermijdelijk."

Streng overheidsingrijpen is hard nodig. Herwaardering van de prijsberekening en het kompas van de markt eveneens. Gezien de dodelijke ernst van de zaak, is ook de economische wetenschap noodzakelijk. In de woorden van de bioloog prof. dr D. Kuenen: „Alleen als de economen zelf inzien dat zij de tak afzagen waar wij allemaal op zitten, is er hoop dat wij er goed afkomen". HARRY LOCKEFEER

Drs E. Hueting: Wat is de natuur ons waard? Uitg. Wereldvenster. Baarn. Prijs fl. 7,90.

Dr B. Goudzwaard: Ongeprijsde schaarste. Uitg. Van Stockum, Den Haag. Prijs fl. 17,80.

Wiardi Beekman Stichting: Economische groei en leefbaarheid. Uitg. Kluwer Deventer. Prijs fl.4,90.

 /  1970-1979  / DIVERSE 1970-11-28  

in/fo

ECONOMIE Roef ie Hueting wil 'de natuur berekenen' 'Stilte wordt schaarser' door J.J. AMESZ. "Het Parool". Amsterdam, 05-02-1970. Geraadpleegd op Delpher op 24-08-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010837694:mpeg21:p033