HOME

een terug

 /  1990-1999  / DIVERSE 1990-03-31 Het Parool  

1990-03-30 Het Parool

HET PAROOL  1990-03-31

McKibben: Het einde van de natuur is al begonnen

(Door PETER VERMIJ)

Nu de dreiging van een wereldomvattende kernoorlog lijkt te zijn verdwenen, hebben we weer tijd om na te denken over andere rampen die de planeet boven het hoofd hangen: broeikaseffect, zure regen en de aantasting van de ozonlaag. Bill McKibben schreef een handboek voor de meest verstokte pessimisten onder ons.

DOEMDENKEN: we waren haast vergeten dat het nog bestond. Koud vijfjaar terug was iedereen ervan overtuigd dat het einde van de wereld, door eigen toedoen, onafwendbaar was. Een kernoorlog tussen de was het meest waarschijn'Jk. Menigeen droomde van een paddesjoelvormige wolk aan de horizon, en hangaren in schuilkelders deden uitstekende zaken. Natuurlijk, echt verdwenen zijn die ailgsten nog niet. Maar door het kernwa- Penakkoord tussen Moskou en Washington raakten ze wel ver de achtergrond. Als het aan Bill McKibben ligt is die Periode van betrekkelijke rust echter v°orbij. In zijn boek 'Het einde van de Matuur' doet de Amerikaanse publicist, jj'e onder meer schrijft voor The New Yorer en The New Vork Review of Books, alle Moeite de lezer een zo somber mogelijk toekomstbeeld voor te schotelen. De definitieve teloorgang van de wereld zoals Wij hem kennen is al begonnen, aldus McKibben, en nog niemand weet ook maar in de verste verten hoe we het proces tijdig kunnen stoppen. McKibben begint zijn boek met een overzicht van de catastrofes die ons boven het hoofd hangen. Verreweg de meeste aandacht krijgt het broeikaseffect. De moderne mens verbrandt in duizelingwekkend tempo de enorme voorraad fossiele planteresten, die in de loop van vele miljoenen jaren is opgebouwd. Het kooldioxyde-gas dat daarbij ontstaat doet de concentratie ervan in de atmosfeer toenemen. Bestond de lucht in de vorige eeuwtijdperk nog voor 0,28 procent uit kooldioxyde, vandaag is dat al 0,35 procent, en dat getal loopt snel op. Terecht vestigt McKibben echter ook aandacht op methaangas. Dit gas, geproduceerd door bacteriën in de magen van miljarden grazende koeien en onder het wateroppervlak van ontelbare rijstvelden, komt weliswaar in kleinere hoeveelheden vrij, maar heeft een twintig maal groter vermogen tot het vasthouden van zonnewarmte dan het kooldioxyde.

Met deze foto's vestigde de overheid enkele jaren geleden de aandacht op de gevolgen van zure regen

Broeikaseffect

De hamvraag is echter nog steeds wat de toename van die gassen betekent voor de temperatuur op aarde. De wilde schattingen die daarover de ronde doen geven aan dat wetenschappers in feite nog weinig weten over de ingewikkelde wisselwerkingen binnen de aardse atmosfeer. Waar de een meent dat het verbranden van oerwouden leidt tot meer kooldioxyde en dus een hogere temperatuur, denkt de ander dat de woestijnen die ter plekke zullen ontstaan veel meer zonlicht terugkaatsen, en dus voor afkoeling zorgen. Waar sommigen zeggen dat een warmere atmosfeer meer waterdamp zal bevatten, en dus nog meer warmte zal vasthouden, wijzen anderen erop dat een groter aantal witte wolken aan de hemel veel meer zonlicht zullen terugkaatsen. De manier waarop McKibben alle mogelijkheden aan bod laat komen verraadt dat hijzelf zijn conclusies al getrokken heeft. Hij beweert, in tegenstelling tot wat redacties van wetenschappelijke tijdschriften beweren, dat 'geleerden' het er "roerend over eens" zijn dat de temperatuur zal stijgen, en zelfs al is begonnen te stijgen. Hij citeert een NASA-onderzoeker, die in 1988 als eerste de extreem hete zomer in de VS dat jaar rechtstreeks in verband bracht met het broeikaseffect. Lang niet al zijn collega's zijn hem daarin echter gevolgd. Het is niet de enige keer dat het betoog van McKibben sterke eenzijdigheid ademt. De auteur gooit de ergste voorspellingen van verschillende wetenschappers bij elkaar, gooit alles in het gat in de ozonlaag en verrijkt het met een scheutje zure regen, en ziedaar: we gaan met zn allen naar de haaien.

NATUUR

McKibben spreekt niet voor niets over 'het einde van de natuur' in plaats van 'het einde van de wereld. Ook hij realiseert zich dat - wat er ook gebeuren mag - het leven op aarde in de een of andere vorm zal voortbestaan. Dat leven is in zijn ogen echter de naam 'natuur' niet meer waardig. Sterker nog: de natuur is al geschiedenis. In zijn romantische visie is in de 'natuur' geen plaats voor de mens. De betovering van lieflijke landschappen met kabbelende beekjes verdwijnt bij de eerste aanraking door een menselijke hand. "We hebben een menselijke tuin gecreëerd waar eens een lieflijke wilde tuin heeft gebloeid", aldus McKibben in een van zijn meest poëtische momenten.

 Toch durft de auteur nog naar de toekomst te kijken. Die is totaal onvoorspelbaar, geeft hij toe, maar gaat direct over op de vreselijkste rampenscenario's. Het zeewaterpeil zou meters kunnen stijgen doordat poolijs smelt en het water in de oceanen een uitzet. Tropische orkanen, die ontstaan boven warme oceanen, kunnen heviger worden. De klimaatbanden kunnen zich sneller verplaatsen dan de bijbehorende vegetatie. De lijst is onuitputtelijk, helemaal als ook de afnemende concentratie ozon in de ijle bovenlaag van de dampkring erbij betrokken wordt. Dat zal leiden tot meer UV-straling op aarde, gepaard gaand met honderdduizenden extra gevallen van huidkanker en de oogziekte staar, rekent hij mee met 'sommige geleerden.

McKibben toont zijn creativiteit in het bedenken van kommer en kwel wanneer hij de problemen van de toekomstige boer beschrijft die de droogte (als gevolg van het broeikaseffect) niet kan bestrijden doordat hij zich nauwelijks meer naar buiten kan begeven (door de UV-straling). Soms verkoopt hij gewoon onzin: dierlijk plankton zal voor de UV-straling vluchten naar diepere waterlagen in de oceaan, aldus McKibben. Dat zou kunnen, maar een afname van de fotosynthese (en daarmee een toename van het broeikaseffect), zoals hij beweert, veroorzaakt dat natuurlijk niet: dierlijk plankton heeft geen bladgroen, en draagt dus niet bij aan de typisch plantaardige gewoonte om energie en kooldioxyde vast te leggen.

Pessimisme

Is er nog redding mogelijk? Nee. Daarvoor is het al te laat. "Als alle conservatieven en sociaal-democraten ter wereld tien jaar geleden de koppen bij elkaar hadden gestoken en meteen de meest drastische maatregelen hadden genomen die ze maar konden bedenken, zou dat nog niet 'genoeg zijn geweest om schrikbarend grote veranderingen te voorkomen." Zelf heeft hij zich daarom bekeerd tot de diepe ecologie, waarvan de meest fanatieke aanhangers in de VS dromen over het opblazen van stuwdammen. Hij doet zn allesbrander uit als het binnen 13 °C is, kweekt zn eigen groente en doet nog slechts twaalf keer per jaar per auto inkopen in de dichtsbijzijnde stad. Van een kind zien hij en zn vrouw af. Samen slapen ze soms onder de blote sterrenhemel, en zien dan af en toe hoofdschuddend een satelliet overkomen, "bijna een parodie op onszelf. Het klinkt wat simpel, waar hij even ervoor nog meldde een fax gekocht te hebben, omdat "het een milieuvriendelijke communicatiemethode is die veel vervoer overbodig zal maken". Anders dan de grote aandacht voor zijn boek suggereert, houdt McKibben in feite niet meer dan een grote herhalingsoefening in ongebreideld doemdenken. Evenwichtiger aandacht voor de keerzijden van zijn rampen-scenario's had zijn werk tot meer kunnen maken dan voer voor onverbeterlijke pessimisten. "Vechten voor een (van de mens] onafhankelijke natuur komt ongeveer overeen met vechten voor een onafhankelijk Litouwen", schrijft McKibben, om aan te geven dat het een gepasseerd station is. Hopelijk zullen de gebeurtenissen aan de Oostzee zelfs hem weer tot enig optimisme kunnen bewegen.

Bill McKibben Het einde van de Natuur. Uitgeverij Anthos, 200 blz., prijs ƒ 25,00.

 Pessimisme. "Het Parool". Amsterdam, 31-03-1990. Geraadpleegd op Delpher op 22-08-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010833861:mpeg21:p019